Xerardo Torrado Agulla
Os 200 anos da novena de Beethoven: o cume da Civilización Occidental
O pasado 7 de maio, celebrábanse unhas efemérides moi musicais. Nun 7 de maio, de 1833, nacía Johannes Brahms en Hamburgo, e nese mesmo día, pero no de 1840, nacía Piotr Ilich Tchaikovski en Vótkinsk. Pero ese pasado día 7 de abril, celebrábase unha efeméride musical aínda máis importante para a cultura occidental, hoxe tan denostada polos esnobismos e o multiculturalismo sen cortapisas. Ese feito aconteceu en Viena o 7 de maio do 1824, polo tanto este pasado día 7 cumpríanse exactamente 200 anos. Trátase da estrea da novena sinfonía de Ludwig van Beethoven no Kärntnertortheater (Teatro da Porta de Carintia) na cidade de Viena, cidade na cal, por certo, tiña que estar eu se os redactores da Constitución europea fixaran unha maior liberdade para a circulación de intelectuais e investigadores comunitarios dentro de Europa, xa que a min non me vale de nada que me digan que como cidadán comunitario podo "circular libremente" cando teño "0" apoios para levar unha vida coma investigador nese país.
Aquela noite, non era Beethoven, declaradamente xordo (eu teño hiperacusia e un grave acúfenos ensordecedor que se solucionaría cunha timpanoplastia que non me fan), quen dirixía a orquestra, senón Michael Umlauf, mestre de capela no Kärntnertortheater de Viena. Hai unha película moi mal documentada, pura ficción, Copying Beethoven do ano 2006, onde Ed Harris fai de Beethoven e onde unha xoven, Anna Holtz, personaxe fictictia (ficticia quere decir que non existiu) acompaña ó propio Beethoven na dirección e incluso lle "correxira" as partituras a Beethoven. Nada dixo é certo. Como tampouco é certo que tralo concerto Beethoven estivera pletórico como aparece nese falaz filme que pretende distorsionala historia real, senón que cando lle dixeron os exiguos ingresos que recaudara para o seu peto tras pagar ó director, músicos, coro e solistas (dos 2.200 florines recaudados só se quedo con 420), Beethoven desplomouse sendo levado polos seus discípulos a súa casa. O tumban no sofá e alí permanece ata moi entrada a noite, sen comer nen falar, durmíndose despois co mesmo traxe de etiqueta. Beethoven estaban tan xordo que finalizada a sinfonía ignoraba se o público amosaba algún tipo de satisfacción. Foi Caroline Unger, que cantara coma contralto aquel día, quen xira ó xenial compositor para que pudera ver como o público apraudía e axitaba os seus panos de peto, sabedores da sordeira de Beethoven.
Naquela obra de Beethoven, o cume da civilización occidental, como ben escribe o seu biógrafo Emil Ludwig, desde Esquilo ninguén expresara tan ben a loita polo destino dos mortais, e iso xa dende o seu primeiro movemento, ese Allegro ma non troppo, un poco maestoso, iniciado non por un tema definido, senón por pequenas células motívicas. A loita segue no segundo movemento, o Molto vivace, que amosa o amor, a dor e a gran sumisión humana que sinte un home que vaga so esquecéndose do destino. A el séguelle un terceiro movemento, un Adagio molto e cantabile, quizais o movemento menos comprendido, pero fermoso e lírico. O cuarto movemento, o máis coñecido é o que aporta os solistas vocais e coro. A idea de introducir coros a unha sinfonía xa a levara a cabo no 1814 Peter von Winter, pero Beethoven levouna á xenialidade… qué podo dicir? Aí exprésase ese culme da civilización occidental, non so na música, senón no Geist (espíritu), o poema de Schiller An die Freude (moi libremente traducido como Oda á alegría) musicado aunando o xenio da poesía co xenio da música como nunca se fixera, dobre motivo que con posterioridade se aunará nas óperas do xenial Wagner, que ademais de xenial músico, era un xenial poeta e un gran libretista: foi el mesmo quen escribía os seus libretos, esa "obra de arte total" no senso wagneriano. O canto é insinuado polos contrabaixos e logo é repetido polos instrumentos ate que a parte coral é iniciada pola voz grave do barítono (Joseph Seipelt naquela velada máxica do 1824).
No ano 1829 a 9ª Sinfonía estréase en París tras dous anos de ensaios e en Londres no 1824 e de novo interpretada no 1830, sen alcanza-lo éxito ata o 1837 baixo a dirección de Ignaz Moscheles. Un gran director desta sinfonía foi Richard Wagner, de feito a unha destas direcciones wagnerianas en Dresde, onde Wagner eran Kapellmeister, asistiu o líder anarquista Mijail Bakunin de incógnito. Rematado o concerto, un emocionado Bakunin, subiuse ó escenario e abrazou a Wagner, decíndolle: "rápido Richard, esto é o único que debe permanecer (en alusión á novena sinfonía de Beethoven), o resto debe ser destruido". Sabida é a máxima anarquista de derribar todo para construir un novo mundo.
O pasado martes, 7 de maio, non tiveron mellor idea que introducir no telediario unha cuña con imaxes desa falaz película da cal escribía liñas máis arriba, sen explicar en ningún momento que todo era falso, ca voz en off do cultureta Carlos del Amor, como se dunha gala dos Goya se tratara ou do concerto dalgunha figura do postureo. Triste homenaxe para os 200 anos do culme da civilización occidental. En Viena, a Wiener Philharmoniker, ese 7 de maio, dirixida polo mestre Riccardo Muti, interpretou a sinfonía. Tería sido de bo gusto que a televisión pública a tivera emitido en directo, en troques do casposo e decadente Festival de Eurovisión. É a televisión de todos, de xente de toda cor, dos que lle guste Beethoven e os que lle gusta Rosalía. Pero para os Mass media os beethovenianos non importamos, somos molestos, temos un pensamento demasiado libre e non somos afectados pola enxeñería social que pretenden impor.
Non fai falla que poña esperanzas de que no 250 ou no 300 aniversario o fagan mellor, xa que en cuestión de vinte anos a enxeñería social dará os seus frutos e teremos xeracións que non saiban nen quen foi Beethoven, nen o que supuxo a novena na cultura occidental, e qué supuxo?, o seu culme, sen dúbida. O século XIX supuxo o cume da cultura occidental en moitos aspectos, con Goethe no literario, con Napoleón no político, con Schopenhauer no pensamento e, sobre todo, con Beethoven no musical. O XXI supón unha involución falaz, onde dentro de pouco ese homínido pelado chamado homo sapiens sapiens será reducido a un orangután ou un xibón sen preocupaciones espirituais e sinxelamente buscando o pracer o máis rápido posible, e non o pracer espiritual ou intelectual precisamente. Esa é o futuro "grazas" a enxeñería social da alianza dunha clase política descerebrada o Capital e os Mass media. Ese é resultado de por a educación en mans de adoutriñadores e a promoción cultural en man de ignorantes especuladores vendedores de fume. Por avisar de todas estas cousas, malia ser "máis roxo que Negrín", a xente do meu entorno dime que son da "fachosfera" nesta sociedade cada vez máis polarizada entre verdugos e víctimas, insultadores-difamadores e insultados-difamados.
Se queren ver unha boa película sobre Beethoven, rexeiten esa Copying Beethoven do ano 2006 e vexar Amor inmortal do ano 1994, con Gary Oldman facendo de Beethoven. En canto a biografías de Beethoven, lin unhas cantas, é breve e concisa a comentada de Emil Ludwig (quen tamén escribiu unha interesante biografía do xenial Napoleón), pero ós beethovenianos convencidos, lles recomendo que se fagan (como fixen eu) ca escrita por Jan Swafford de preto de 1.500 páxinas. Un monumento para un artista monumental.
Podo facer recomendacións da diferentes gravacións da mesma, así, temos a do Festival de Bayreuth dirixida por Wilhelm Furtwängler do 1951 (o director favorito de Hitler, e por iso denostado polas mentes simplistas), pero as posteriores de Leonard Berstein dirixindo á Wiener Philhamoniker ou a aínda máis recente de Christian Thielemann ca mesma orquestra son un monumento que alimenta o espíritu. Eu puiden vela en tres ocasións en concerto, sen saír de Pontevedra, gustaríame vela polo menos unha vez ó ano, cada 7 de maio. Se vivira en Viena, teríao máis fácil, pero estou aquí, apodrecendo en Pontevedra por culpa dunha lexislación europea que non entendo nen comparto e por unha lesión de tímpano operable (que non me operan por cazurrería criminal) que non me deixa subir a un avión (mo dixo textualmente o xefe de servizo, non é un medo irracional meu) ou sinxelamente a un tren, algo máis engorroso. Querido leitor ou leitora, grazas por ler ata aquí… sinto ter sido máis extenso que outras veces, pero os 200 anos do culme da civilización occidental ben o valía. Aínda que o vienés Stephan Zweig non a retrate na súa obra Momentos estelares da humanidade, e sí o faga co Mesías de Händel, sen dúbida foi un momento irrepetible e estelar da humanidade.